LLOYD-KANTOREN – Lloydatelier

KANTOREN VAN DE ROTTERDAMSCHE LLOYD

(vóór periode Lloydkade)

Na de oprichting van de N.V. Rotterdamsche Lloyd in 1883 werden haar zeil-stoomschepen geladen en gelost aan de Willemskade te Rotterdam, gesitueerd aan de rechter Maasoever. Al snel verhuisde de Lloyd naar de Spoorhaven aan de linker Maasoever. Echter, deze haven had enkele zwaarwegende nadelen, zoals de geringe maximum diepte voor haar schepen en het feit dat bij aan- en wegvaren telkens een spoorbrug moest worden gepasseerd. Dit zorgde ervoor dat de RL-directie al snel weer naar een beter haventerrein ging uitzien. Een meer geschikte locatie werd gevonden aan de pas voltooide Wilhelminakade. Ook hier ontstond, door de steeds maar toenemende lengte van haar stoomschepen, na verloop van tijd snel gebrek aan ruimte en moest de directie andermaal verhuizen naar een veel groter haventerrein. Uiteindelijk kreeg de Rotterdamsche Lloyd een terrein plus veel aanlegmogelijkheden tussen de Schiehaven en de St. Jobshaven. In october 1908 werd daarom verhuisd naar wat later de “Lloydkade” werd genoemd. In 1909 waren de loodsen gereed in 1911 gevolgd door een eigen reparatiewerkplaats.

Door de voorspoedige ontwikkelingen kreeg de Rotterdamsche Lloyd wederom een luxeprobleem……
de Lloydkade werd te klein! Een belangrijke aanvulling werd met 280 meter kadelengte gevonden in de IJsselhaven, deze haven werd uitsluitend gebruikt voor het laden en lossen van vrachtschepen. De Lloydkade werd voornamelijk voor passagierschepen gebruikt en in 1919 besloot de RL-directie het huidige Lloydkantoor en een aantal magazijnen te bouwen.

De Willemskade omstreeks 1857

Het voormalige Lloydkantoor in de jaren zestig:

(hoek) Willemskade 19

Het voormalig kantoorgebouw van de Rotterdamse Lloyd in het Lloydkwartier is in de periode 1920-’22 in zakelijk-expressionistische stijl gebouwd. Architect W. Kromhout Czn. ontwierp de betimmering van de vergaderzaal en de directiekamers. Het drie bouwlagen en een kelderverdieping tellende kantoorgebouw is op een rechthoekige plattegrond rondom een betonskelet opgetrokken in donkerrode baksteen met natuurstenen onderdorpels, hoek- en sluitstenen onder een plat dak. De vensters en deuren van het pand zijn gevat in stalen kozijnen. De verschillende ingangen zijn bereikbaar via natuurstenen trappen. De gevels zijn, op de zo goed als blinde oostgevel na, sterk verticaal geleed door gemetselde lisenen tussen de vensterassen. Deze worden iets boven de dakrand beëindigd door natuurstenen sluitstenen. Vlak boven het maaiveld bevinden zich, midden onder de begane-grondvensters, kleine luchtroosters. De vensters verschillen per verdieping in formaat en onderverdeling.

1. Begane grond

Op de begane grond zijn de vensters het grootst en hebben ze een kleine (zestienledige) roedeverdeling. De eerste verdieping bevat iets smallere kruisvensters. De kruisvensters op de derde verdieping zijn nog smaller en minder hoog. Bij beide verdiepingen zijn zij voorzien van een kleine roedeverdeling in de bovenlichten. Midden boven de rollagen van de vensters in het gehele pand bevindt zich een klein zaagtand-ornament in het metselwerk. Onder de vensters op de begane grond bevindt zich een in afzaat gemetseld gevelvlak.

Een van de blauwdrukken van de bouwtekening (Ed van Lierde-collectie)

2. Eerste verdieping

De vensters op de bovenliggende verdiepingen zijn voorzien van natuurstenen waterdorpels. De voorgevel, aan de westzijde, is twaalf vensterassen breed tussen twee iets hoger opgetrokken hoekrisalieten, waarvan de hoeken op de begane grond en op de tweede verdieping zijn afgeschuind en scheepsboegen suggereren. In de linker hoekrisaliet bevindt zich, in het schuine gevelvlak op de begane grond, een lang zesledig venster onder een natuurstenen latei. Hierboven, rustend op een natuurstenen console, een erker met twee smalle vensters met bovenlicht.

3. Tweede verdieping

Op de tweede verdieping bevindt zich hier een klein balkon met natuurstenen balustrade en in het schuine gevelvlak een eenvoudige deur. Hierboven, bevestigd aan de natuurstenen sluitsteen een ijzeren vlaggemasthouder. Links van het hoger opgetrokken hoekdeel is ANNO gebeiteld, rechts hiervan 1922.

De rechter hoekrisaliet, waarachter zich op de eerste verdieping de voormalige directiekamer bevindt, is conform de linker hoekrisaliet op de begane grond en op de tweede verdieping afgeschuind. In de top van dit geveldeel is hier in natuursteen het monogram van de firma (RL) aangebracht. De hoofdingang bevindt zich in de voorgevel iets rechts van het midden (tussen de tweede en de zevende venstertravee van rechts). In het hoger opgetrokken hoekdeel van de achttien venstertraveëen brede zuidelijke gevel is onder een ijzeren latei een eenvoudige houten dienstingang gesitueerd. Ter hoogte van de vijfde, zesde en zevende vensteras van rechts bevinden zich achter een natuurstenen laadbordes respectievelijk een grote en een kleine dubbele laaddeur. De laatste met een ijzeren hijsbalk en onder een ijzeren latei. In het interieur is met name van belang: de representatieve hal met zeegroene tegels en een meanderende witte bies, het cassetteplafond en de vloeren van Noors graniet, de centrale trap met een ijzeren balustrade waarin Art Déco motieven, de in 1920 door W. Kromhout Czn. ontworpen eikenhouten betimmering van de directiekamers en vergaderzaal op de eerste verdieping met marmeren schouwen, parketvloeren en stucplafonds. Waardering: Het voormalig hoofdkantoor van de Rotterdamse Lloyd in zakelijk-expressionistische trant, met bijbehorend interieur, is van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische waarde alsmede vanwege de ensemblewaarde (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).

Lloydkade – 1911

voor een vergroting s.v.p. foto’s aanklikken

De Lloydkade: het Kantoor is in aanbouw – 1919

De Lloydkade: het Kantoor is in aanbouw – 1919?

Het ss Slamat (midden) – 1938

Vlnr. Kota Agoeng, Indrapoer, Wonosari, Langkoeas – 1952

Lloydkade in de Tweede Wereldoorlog Rotterdam
Schade na Duits bombardement van 29 juni 1940
……………………………………………………………………		…………………………………………………………………..
		Beeld van de grote branden in Rotterdam na het Duitse bombardement op 14 mei 1940. ANP

s.v.p. foto’s aanklikken voor vergroting

Vlnr. Salatiga, Samarinda, de splinternieuwe Willem Ruys Sibajak-1947

Vlnr. Kota Agoeng, Indrapoera, Wonosari en Langkoeas – 1952

Linksboven naar rechtsonder: Slamat, Waterman, Ternate, Friesland Indrapoera, Kota Inten en Willem Ruys- 1955

Etablissement Lloydkade, door de jaren heen

ss Patria en ss Slamat – 1930

ms Sibajak –

…………………………………………………………………….

1947

…………………………………………………………………

1947

1948

ms Kota Inten – 1948

1956

Willem Ruys en Nieuw Amsterdam – 1956

Het Lloydmonument: 1947 tot heden

De onthulling op 22 november 1947

Ontstaan van het monument

In de Tweede Wereldoorlog was het aantal schepen van de N.V. Rotterdamsche Lloyd door verlies en schade méér dan gedecimeerd. Het duurde ook even voordat de directie wist wat er precies met haar schepen en bemanningsleden was gebeurd. Na de bevrijding stond alles in het licht van de wederopbouw van de vloot. Begin 1947 werd het idee geopperd om de gevallenen van de Rotterdamsche Lloyd te eren met een gedenkmonument. Het project werd geïnitieerd door Rotterdamsche Lloyd-Gezagvoerder, H.G.J. ter Marsch. Het Lloyd Monument werd gefinancierd uit bijdragen van Directie en Personeel.

Het oorspronkelijke monument aan de Lloydkade: 1947-1980

Het monument werd namens de gehele directie van de n.v. Rotterdamsche Lloyd aanvaard door directeur, Theo A.W. Ruys en tijdens een speciale bijeenkomst aan de Lloydkade onthuld op 22 november 1947 door directeur, Bernhard E. Ruys. De onthulling van het ‘Lloyd Monument’ vond vijf dagen vóór de dag plaats waarop Koningin Wilhelmina de n.v. Rotterdamsche Lloyd het predikaat: ‘Koninklijk’ verleende.

De Harmoniekapel van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd

Bij de jaarlijkse herdenkingen plaatsten de directie en diverse afvaardigingen van vloot- en walpersoneel bloemenkransen, waarna nabestaanden ook in de gelegenheid werden gesteld bloemen bij het monument te leggen. De KRL-harmonie is eind 1949 opgericht en bestond uit medewerkers van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd. De harmoniekapel heeft vanaf haar oprichting tot de grote Nedlloydfusie in 1970 de herdenkingen muzikaal begeleid.

Ontwerp Lloydmonument

Wie het Lloyd Monument ontworpen heeft is niet duidelijk (wij houden ons voor nadere informatie aanbevolen!). Het monument bestond aanvankelijk uit een lichte, natuurstenen achterwand van 15 meter breed en 4 meter hoog. Links stond een zuil met gestileerde bronzen kom met fakkel, totaal 8 meter hoog. Bij de latere locatie van het Lloyd Monument is deze zuil plus fakkel niet meer geplaatst. Wat uiteraard wél op de volgende locaties terugkwam waren de 6 bronzen platen:

a. Vier bronzen platen met namen van 277 slachtoffers van Rotterdamsche Lloyd medewerkers in de Tweede Wereldoorlog. In werkelijkheid zijn er beduidend meer slachtoffers gevallen!

b. Daartussen een bronzen plaat met een zinsnede uit de afscheidsbrief van Rotterdamsche Lloyd- directeur, Willem Ruys Bzn., gefusilleerd op 15 augustus 1942,

c. Grote bronzenplaat met de ‘Lloyd-weduwe’ die zich realiseert dat haar geliefde nooit meer thuis zal komen,

d. Kleine marmeren plaat met de tekst ‘Ter nagedachtenis, etc.’ Deze plaat is later in de Calandstraat aan het monument toegevoegd.

A. Lloydkade – Rotterdam

Het Lloyd Monument heeft vanaf de bouw aan de Lloydkade (Scheepvaartkwartier) gestaan. In de jaren ‘50/’60 werd het monument druk bezocht. Na de fusie in 1970 bleef het monument nog aan de Lloydkade, maar toen het gebouw en loodsen aan de Lloydkade in 1975 (?) aan het Duitse Kühne & Nagel werden verkocht moest het Lloyd Monument naar de Parksluizen verhuizen. Merkwaardig omdat ons juist het leed dat er voor heeft gezorgd dat dit monument is opgericht, door Duitsers is aangedaan!

De herdenking in 1954 met twee directieleden, waaronder de heer Theo A.W. Ruys

B. Parksluizen – Rotterdam

Aan de Parksluizen stond het monument er vanaf 1975 (?), tussen het voortrazende verkeer, wat verloren bij. Mede door het voortschrijden van de tijd nam het bezoekersaantal sterk af. Het Lloyd Monument stond zo’n 22 (?) jaar bij de Parksluizen en werd in maart 1997 naar de Calandstraat, direct naast het oude Rotterdamsche Lloyd hoofdkantoor (Veerhaven), verplaatst.

Bij de Parksluizen in Rotterdam: 1980-1994

C. Calandstraat – Rotterdam

Het Lloyd Monument staat dus sinds maart 1997 in de Calandstraat en wordt tot op heden verzorgd door de Vereniging van Gepensioneerden van de KRL/WR&Zn. Er vinden nog steeds jaarlijks herdenkingen plaats.

In de Calandstraat-Rotterdam: 1994-heden

Adoptie Lloydmonument

Het monument is geadopteerd door het Zeekadetkorps “Willem Ruys” uit Arnhem, dit korps begeleidt de jaarlijkse herdenkingen.

Schooladoptie

In 2007 heeft het Citycollege St. Franciscus te Rotterdam (Katholieke scholengemeenschap met havo, atheneum en gymnasium) het Lloyd-monument geadopteerd. Bij het vak: “Geschiedenis” wordt elk jaar in de derde klassen de Tweede Wereldoorlog behandeld, de school houdt dan een excursie naar Groesbeek waar een begraafplaats wordt bezocht en de leerlingen ook een film over Anne Frank zien. Voorafgaand aan dit bezoek stopt de bus bij het Lloyd-monument aan de Calandstraat te Rotterdam alwaar door een van de directieleden een kort woord wordt gesproken en bloemen worden gelegd. Het motief om dit te doen is: “de oorlog en het oorlogsleed voor leerlingen concreter maken”.

De portiersloge aan de Lloydkade

1960

1960

Het controlepaneel bediend vanuit de portiersloge-1963

Het complete portiersteam in 1963

Het restaurant aan de Lloydkade

Vanaf het ms Dempo – 1937

ss Buitenzorg – 1938

1948

ms Willem Ruys – 1952

1955

ss Waterman – 1956

ms Wonosobo – 1958

1958

Van ‘Groenhorst’ tot ‘Café verhip’

Bij de ingang van de Lloydstraat staat een gebouw dat dateert uit 1928. Eerst zat er een kruidenierswinkel in, maar vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd de zaak overgenomen. Het werd een kroeg, en wat voor één. Het café werd een ware trekpleister voor havenarbeiders, zeemannen, lichtekooien én Rotterdammers die net hun emigrerende familieleden hadden uitgezwaaid. In het begin van de jaren zestig had de familie Neeleman het café overgenomen van uitbater Gerard Groenhorst. Café Groenhorst was bij voormalige varensgezellen van de Lloyd trouwens ook al zeer bekend.

Café Neeleman aan de Lloydstraat – 1974

De typisch havenkroeg, met een gezellige ouderwetse inrichting: veel foto’s van prachtige vroegere Lloyd-schepen aan de wand en overal scheeps- en havenattributen.

Tegenwoordig is de kroeg omgetoverd (met respect voor de geschiedenis) tot trendy Café Verhip. Het café ligt midden in het Lloydkwartier. Het oude havengebied is nu een bruisend en hip stukje Rotterdam, waar vele creatievelingen hun onderdak hebben gevonden. Tegelijkertijd ademt het Lloydkwartier nog steeds de oude havensfeer van vroeger, met oude loodsen en opgeknapte pakhuizen. Dat geldt ook voor Verhip: het goede van toen, het lekkere van nu!

Als u lang gaat en goed rondkijkt, ziet u Lloyd-items die ons museum in Collectie heeft gegeven, namelijk: een origineel Lloyd-Willem Ruys-scheepsmodel, een Willem Ruys reddingsboei en een Lloyd affiche. Wat ook aardig is om te zien is onderstaande glas-in-lood raam:

Gemeente Rotterdam verkoopt het gebouw aan de Lloydkade

Dudok Vastgoed heeft het gebouw Rotterdamsche Lloyd, tevens Rijksmonument, voor € 7,6 miljoen gekocht van de gemeente Rotterdam. Het pand met een totaal oppervlak van 6.254 m² is gebouwd in de jaren 1920/1922 en is tegenwoordig in gebruik als kantoorgebouw met als huurder Kühne & Nagel en 13 bovengelegen (atelier) woningen.

De gemeente verkoopt het pand omdat het niet tot de kern van de vastgoedportefeuille hoort. Ze wil alleen objecten behouden die belangrijk zijn voor het behalen van de gemeentelijke doelstellingen, zoals zwembaden, scholen en eigen bedrijfshuisvesting. De gemeente zoekt voor haar panden partners die hetzelfde doel voor ogen hebben, namelijk de stad verder ontwikkelen.

Vraag is of deze verkoop op termijn mogelijkheden zou geven voor een permanente Lloyd-expositie. Mocht er op dat vlak ontwikkelingen zijn dan zullen wij dit hier zeker vermelden.

Directiekantoor aan de Veerhaven
Het Rotterdamsche Lloyd Directiekantoor aan de Veerhaven nummer 7 is in 1907-1909 gebouwd. Het interieur is in de loop der jaren geheel veranderd. Slechts de Jugendstil smeedijzeren trapleuning waarop (beneden in de hal) ook een lantaarn is aangebracht, is nog origineel. Het op de hoek Calandstraat / Veerhaven gelegen kantoorgebouw heeft drie en gedeeltelijk vier bouwlagen en is opgetrokken in gele baksteen op een natuurstenen plint. Het pand heeft een plat dak. Aanzetblokken van vensteroverspanningen zijn van natuursteen, lateien van natuursteen en/of ijzer. De vensters zijn gevat in houten kozijnen en zijn rechthoekig, behalve op de begane grond aan de Veerhaven waar ze breder en getoogd zijn. De vensters hebben bovenlichten met roedenverdeling, gedeeltelijk nog met oorspronkelijk glas-in-lood. Het Kantoorgebouw is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische, architectuurhistorische en situationele waarde wegens de beeldbepalende ligging op de hoek van de Calandstraat en Veerhaven in het vanouds door Scheepvaartkantoren gedomineerde ‘Nieuwe Werk’ of Scheepvaartkwartier. Het Lloyd-directiekantoor is daarom een Rijksmonument.
Foto’s van het directiekantoor s.v.p. foto’s aanklikken voor vergroting

De Lloydkade te Tandjong Priok – Java – Nederlands Indië

ss Utrecht aan de kade – 1906

1902

Midden-boven het ss Patria – 1926

1940

ms Willem Ruys en ms Sibajak – 1948

De Lloydkade te Belawan – Sumatra – Nederlands Indië

1908

ss Wilis in neutraliteit-uitvoering – 1916

ms Indrapoera – 1928

ms Kota Agoeng en ms Kota Radja – 1928

ms Dempo – 1935

………………………………………………………………………………

ms Dempo – 1940

……………………………………………………………………………

ms Kota Agoeng arriveert met Nederlandse troepen – 1943

1947

Het ss Sibajak arriveert – 1948

ms Sibajak – 1956

ms Sibajak – 1948

Restauratie voormalige Lloydkantoren in Indonesië

Museumproject: ‘Gordel van Smaragd’

Het KRL-Museum stelt met vreugde vast en waardeert ten zeerste dat voormalige Lloydgebouwen in diverse Indonesische havensteden door Indonesiërs worden gerestaureerd. Daarmee herstellen zij deze gebouwen in hun historische eer. Het KRL-Museum wil deze positieve ontwikkeling daadwerkelijk stimuleren en waarderen en dat wil ze actief doen door het ‘GORDEL VAN SMARAGD’-projectplan tot uitvoering te gaan brengen.

Het eerste project, het ‘BATAVIA-project’, is een voorbeeldproject geworden voor Indonesische eigenaren/duurzame huurders (overheid of particulier) van voormalige Rotterdamsche Lloyd kantoren in andere havensteden, zoals: Sabang, Padang, Belawan (Sumatra), Semarang, Surabaya (Java) en Makassar (Celebes). Zij allen kunnen worden gestimuleerd hetzelfde te doen wat Jakarta in 2016 reeds doet (heeft gedaan). In dit eerste project hoopt het KRL-Museum een grote betrokkenheid van diverse organisaties, zoals overheden, bedrijfsleven en fondsen te mogen ervaren zodatruimte komt voor het volgende project, namelijk het ‘SURABAYA‘-project. Binnenkort (juli-2016) zal de Burgemeester van Surabaya worden benaderd.

Project ‘Batavia’

1. Het begon allemaal met een tipgever

Medio februari had onze voorzitter een uitgebreid gesprek met een oud-ambtenaar van de gemeente Utrecht, die in Batavia geboren was. Deze oud-ambtenaar was begin februari 2016 in Jakarta geweest en had ontdekt dat er een restauratieproject gaande was waarin de voormalige gebouwen van de Rotterdamsche Lloyd met veel Indonesisch geld werden opgeknapt, hij fotografeerde het gebouw en liet details zien van de, méér dan prachtige, RL-erfgoed-items. Zie de glas-in-lood ramen hierboven – Vlnr.: Het wapen van Batavia, het Logo van Rotterdam Internatio, het wapen van Rotterdam, het logo van de Rotterdamsche Lloyd en wederopm het wapen van Batavia. Achter de pilaar is half-zichtbaar het wapen van Soerabaja.

Weer in Nederland belde onze tipgever het KRL-Museum op en tijdens het gesprek al borrelden bij onze voorzitter ideeën naar boven over een heel interessant project dat mogelijk op breed enthousiasme zou kunnen gaan rekenen.

Maquette van het restauratie project: ‘Cipta Niaga‘

3D-model gebouwd door Miniworld (schenking Batavia)

2. Het enthousiasme slaat over

In ons museummagazine ‘Lloyd-Kompas’ werd eind februari al een ‘tipje van de sluier opgelicht’. Het artikel in Lloyd-Kompas wekte de nieuwsgierigheid van de directeur van Damen Schelde Naval Shipbuilding, tevens lid van ons Comité van Aanbeveling, Hein van Ameijden. Binnen enkele weken had Hein van Ameijden zijn relaties in Indonesië ingeschakeld, waaronder de Nederlandse Ambassade in Jakarta en de Policy adviseur van de Indonesche minister van Nationale ontwikkelingsplanning. Al ras bleek dat ingelichte organisaties enthousiast over het project waren en alle medewerking toezegden. Zo zal de Nederlandse Ambassade te Jakarta de altijd lastige, invoer van collectie-items begeleiden ( Michaerl Rauner, Hoofd Culturele Zaken) en zal Hein van Ameijden zijn netwerk in Indonesië optimaal inzetten. Zaak is nu de juiste organisatie/persoon te vinden waaraan het KRL-Museum op termijn op een verantwoorde wijze een schenking kan doen.

Tegelmaquette met ons mailschip ‘ms Dempo’ (foto Hans Versnel)

3. Restauratie van voormalige RL-gebouwen in Indonesië stimuleren en waarderen

Met het BATAVIA-project wil het Koninklijke Rotterdamsche Lloyd Museum, de Indonesiche restaurateurs en de instanties die dit financieel mogelijk hebben gemaakt, waardering geven voor de restauratie van het Lloydgebouw in het vroegere Batavia (CIPTA NIAGA-gebouw), aan de vroegere Kali Besar-hoek-Theewaterstraat (nu: Kali Besar Timur-hoek-Kali Besar Timur-4). Het KRL-Museum wil deze waardering inhoud geven door uiteindelijk een schenking onder bepaalde voorwaarden te doen, bestaande uit een waardevolle aanvulling op de erfgoedwaarde van het gerestaureerde gebouw.

Het Lloydkantoor in 1941 (foto KRL-Museum)

Het Lloydkantoor nu (foto Hein van Ameijden)

4. De Lloydkade te Tandjong Priok

TandjongPriok: Vlnr. ms Willem Ruys en ms Sibajak – 1948

5. Aanschaf Rotterdamsche Lloyd erfgoed-items en fondsenwerving

Er zijn in principe drie mogelijkheden om aan de erfgoed-items te komen die voor een schenking geschikt lijken:

1. Items uit de collectie van het KRL-Museum, waarvoor tegen de verzekeringswaarde fondsen moeten worden gevonden.

2. Items uit de ‘Ed van Lierde’-collectie, waarvoor tegen de verzekeringswaarde fondsen moeten worden gevonden.

3. Items die, voor een bepaalde aankoopprijs, aangeschaft moeten worden.

Het KRL-Museum heeft, tot nu toe, al haar inspanningen zonder overheidssubsidie gefinancierd. In de projectsfeer heeft zij altijd, en met succes, gebruik kunnen en mogen maken van fondsenwerving. Het ‘BATAVIA’-project en alle eventueel volgende projecten zullen eveneens via fondsenwerving gefinancierd dienen te worden, de steun van de Nederlandse overheid (in natura, maar ook financieel) is daarbij zeer welkom en onontbeerlijk.

Voor meer informatie zie websitehoofdstuk: Nederlands Indië